Het Spiral Dynamics model beschrijft bewustzijnsontwikkeling van een individu en het collectief. Spiral Dynamics hanteert acht waardesystemen met toenemende complexiteit. Het model is gebaseerd op het werk van Clare W. Graves, hij was een Amerikaanse professor in psychologie.
Graves heeft ruim 20 jaar onderzoek gedaan onder zijn studenten en heeft een waardesystemen theorie beschreven. Het model is beschreven in het boek: Levels of Human Existence door Clare W. Graves.
Levels of Human Existence is als model echter bekend geworden door twee van zijn studenten: Don Beck en Chris Cowan. Beck en Cowan hebben de levels na de dood van Graves verder uitgewerkt en hebben het model de naam Spiral Dynamics gegeven.
Chris Cowan werkte daarna o.a. samen met Ken Wilber. Ken Wilber heeft onder andere het Spiral Dynamics model gebruikt voor zijn integrale theorie.
Memetica
Graves heeft in zijn onderzoek het concept van ‘voor het overspringen van gedachtestelsels van brein naar brein in een maatschappij gebracht. Tegenwoordig heet dit ‘memetica’. De term ‘memetica’ is beschreven door de bioloog Richard Dawkins. Dawkins beschrijft Memetica als de studie naar de evolutie van cultuur en ideeën.
Het Spiral Dynamics model beschrijft dat gedachtestelsels (overtuigingen en waarden, opvattingen, zienswijzen etc.) overspringen als een virus van geest naar geest. Je herkent dit wellicht ook in jouw normen en waarden. Door jouw opvoeding, massamedia, school, peergroups en influencers is ook jouw gedachtestelsel beïnvloed.
Overigens kan ook jouw bericht (via internet) miljarden mensen bereiken. Memen vormen dus zowel jouw persoonlijkheid en beïnvloeden ook miljarden mensen, organisaties en regeringen.
Niet wat, maar waarom!
Graves vroeg zich af hoe mensen over bepaalde zaken denken, waarom ze geloven in de zaken waarin ze geloven. Het ging hem nadrukkelijk niet om WAT ze denken, maar WAAROM ze het denken.
Het antwoord dat hij vond was dat wanneer een idee bij je past deze blijft kleven. Of een ‘idee’ bij je past wordt bepaald door de diepere waardesystemen waarop mensen hun oordelen en observaties beoordelen.
De theorie van Graves is een ontwikkelproces. Het is absoluut geen indicering van een persoon of een groep van mensen in een hokje. Het is ook niet een 8-stappen plan, waarbij elke ontwikkelfase volledig doorlopen moet worden.
Elk mens met een normaal functionerend stel hersenen kan alle systemen toepassen. Vanzelfsprekend is er een zeer klein percentage mensen die dit niet kan, bijvoorbeeld mensen met dementie. De beperking die men echter ervaart ontstaat doordat de interactie van de neurobiologie van de persoon (of groep) met de externe omgeving vereist dat er eerst bepaalde problemen of condities veranderen.
Waardesystemen
Ideeën en overtuigingen verspreiden zich net als virussen, of je er gevoelig voor bent wordt bij ideeën bepaald door jouw onderliggende ‘waarde-memen’. Sommige ideeën zijn aantrekkelijk, andere zijn echter afstotend.
In de theorie van Spiral Dynamics maakt het niet uit wat je denkt, maar is het belangrijk hoe jij of anderen erdoor beïnvloed worden. Het effect wat een ‘mem’ op iemand heeft toont de diepere waardesystemen.
Principes van Spiral Dynamics
Onderstaand zijn een aantal ‘principes’ van Spiral Dynamics beschreven. De onderstaande ‘principes’ geven een ‘birdview’:
- Een mens kan nieuwe MEM’s of ideeën toevoegen, zonder de oude los te laten.
- Levensomstandigheden maken het mogelijk of noodzakelijk om voor een bepaald systeem te kiezen.
- Een continu afweging tussen interne ‘IK’ en externe ‘WIJ’. Goed te beschrijven als: zelf-expressie versus zelf-opoffering.
- Een nieuw niveau komt in fases, zowel historisch gezien als persoonlijk. Goed te vergelijken met golven op een strand. Soms krachtig rollend, soms rustig binnenkomend.
- Er kunnen meerdere systemen tegelijkertijd actief zijn, zowel in de samenleving als in één persoon.
- Het model beschrijft de toename van complexiteit, het model geeft geen waardeoordeel. Elk systeem heeft zijn waarde in tijd en context.
8 waardesystemen Spiral Dynamics
In de onderstaand beschreven waardesystemen worden de dominante waarden beschreven. Graves hanteerde letters en cijfers, deze waarden werden door Beck en Cowan in kleuren uitgedrukt om de educatie van het model te vergemakkelijken en door het vermijden van oplopende cijfers het model waardevrij te maken. Het waardesysteem kent 8 niveaus, waarbij de één niet beter is dan de andere. De niveaus geven de slechts toenemende complexiteit weer.
Voor jouw leesgemak hanteer ik toch een nummering en de beschreven kleur per waardesysteem. Waarbij de oneven nummers de ‘IK’ weergeven en de even nummers de ‘WIJ’ weergeven.
1. Overleven – Beige
Het eerste en laagste bewustzijnsniveau is overleven. Feitelijk staat dit voor noodzakelijke biologische overlevingsbehoeften. De groep wordt beschermt door de sterken, men verzamelt voedsel en samen is men ‘georganiseerd’. Bij extreme stress of levensbedreigende omstandigheden kunnen mensen in dit waardesysteem terugvallen.
Mensen in dit beige systeem communiceren niet of nauwelijks. De communicatie die er is, is gericht op vervulling van primaire levensbehoeften: eten, drinken, onderdak en seks.
In het Levels of Human Existence omschrijft Graves de uitdaging van dit waardesysteem als: het handhaven van de psychologische stabiliteit.
2. Veiligheid en geborgenheid – Paars
Het tweede waardesysteem van Spiral Dynamics gaat om de eerste sociale hechtheid van de stam. Zich samen geborgen en veilig voelen, waarbij een stamlid bereid is om zichzelf op te offeren voor de stam. De veiligheid van het behoren tot de groep of stam is belangrijk.
In dit systeem is de communicatie van hoog naar laag en andersom. De stam wordt geleid door een groep ouderen of een (stam)hoofd. Tegenspraak wordt niet geduld. Het stamhoofd of de baas spreekt de onomstotelijke waarheid.
In het Levels of Human Existence omschrijft Graves de uitdaging van dit waardesysteem als: het bereiken van relatieve veiligheid.
3. Macht – Rood
Mensen in dit rode waardesysteem kennen de machtsverhoudingen in het systeem en handelen er naar. De grote leider, de hoogste machtshebber vind je aan de top. Alle verhoudingen en sociale verbanden zijn gebaseerd op macht. Af en toe vindt er een nieuwe hiërarchische ordening in de machtsstructuur plaats.
In de XY-theorie van McGregor is dit een omgeving voor X. Wat je zegt moet je waarmaken, anders volgen er sancties.
Communicatie is alleen van boven naar beneden, top-down. Toezicht en controle is vanzelfsprekend. Iedereen is onderdeel van een machine.
In het Levels of Human Existence omschrijft Graves de uitdaging van dit waardesysteem als: het leven met zelfbewustzijn.
4. Orde – blauw
Het vierde systeem in Spiral Dynamics is orde. Dit staat voor autoriteit en structuur, herkenbaar door de opvattingen over goed en fout. Een strikte opvolging van de regels en het concept van opoffering in het heden voor een uitgestelde beloning later. De conventionele samenleving. Conventies en tradities is de norm: ‘de dingen zijn zoals ze zijn, want zo zijn ze‘.
Er is sprake van regels, positie-gebonden autoriteit, structuur en rang. Mensen blijven op hun plaats in het systeem, waarbij beslissingen worden genomen door een autoriteit.
Een consequente en consistente communicatie is essentieel. Deze communicatie gaat volgens de hiërarchie van boven naar beneden en horizontaal over de grenzen van klassen. Geen ruimte voor intuïtie of gevoel, het bericht van de top is leidend.
In het Levels of Human Existence omschrijft Graves de uitdaging van dit waardesysteem als: het bereiken van eeuwigdurende gemoedsrust.
5. Succes – oranje
Spiral Dynamics beschrijft het oranje vijfde systeem als een individualistische, kapitalistische samenleving. Waar logica en onderzoek de juiste conclusie levert.
In deze materialistische samenleving wil de presteerder door het systeem te bewerken succes hebben, vanzelfsprekend zonder represailles. Mensen zijn individuen die zich alleen organiseren als de som der delen meer oplevert. Hoewel mensen geïnteresseerd lijken in elkaar, is uitzicht op persoonlijk voordeel uit de relatie belangrijk. Kortom, individualisme heerst.
Macht is prestige en positie innemen door succesvol opereren. Communicatie volgt alle richtingen, overeenkomstig een actieve hiërarchie, bureaucratische en op status gerichte organisatie. Onderhandelingen lopen vanzelfsprekend in het oranje systeem beter als het gaat om gedeelde (persoonlijke) belangen.
In het Levels of Human Existence omschrijft Graves de uitdaging van dit waardesysteem als: het veroveren van het menselijk universum.
In de XY theorie van McGregor zie je hier de Y, taakgericht leiderschap.
6. Gemeenschap – het sociale netwerk – groen
In het zesde systeem beschrijft Spiral Dynamics de interesse van de mens naar innerlijke rust en het in vrede leven met anderen. Het relativeren, want iedereen heeft zijn eigen waarheid.
Groen staat voor het sociale netwerk van de mens, waarin het gaat om menselijkheid. De waarde wordt gevonden in het samen zijn om wederzijds voordeel te genieten. Status is minder belangrijk dan de sociale omgeving. Persoonlijke ontplooiing en groepsontwikkeling is belangrijk. Mensen zijn het belangrijkst.
De communicatie is in alle richtingen. Deze gaat over consensus, gevoeligheden, emoties en behoeften van anderen.
In het Levels of Human Existence omschrijft Graves de uitdaging van dit waardesysteem als: het leven met het menselijk element.
7. Synergie – geel
Centraal in het zevende systeem van Spiral Dynamics staat het systeemdenken. Alles is met elkaar verbonden en de mens speelt hier een actieve rol in. Samenwerken, leren en het geleerde toepassen!
Bekwame personen nemen de beslissingen, die men bereikt door gezamenlijk een betere oplossing te bedenken. Als hiervoor het systeem moet worden aangepast, bijvoorbeeld een structuurwijziging dan wordt deze doorgevoerd.
Tolerantie is verweven met de communicatie. Alleen door goed samenwerken neemt men goede beslissingen. De communicatie is naar behoefte en gericht op de informatie op de juiste plaats te krijgen. In gele organisaties vind je management- of bestuurlijke informatiesystemen.
In het Levels of Human Existence omschrijft Graves de uitdaging van dit waardesysteem als: het herstel van de levensvatbaarheid van de ongeordende wereld.
8. Holistisch – Turquoise
Het meest complexe systeem van Spiral Dynamics is dat de holistische wereld. De wereld wordt gezien als een interactief, onderling verbonden systeem.
Dit systeem gaat uit van het vertrouwen in de mens, dat de mens zich gaat organiseren om de wereld te koesteren en te vernieuwen. Energie wordt gericht op het doorgaan van leven, dit geeft flow en inspiratie. Hierdoor verspreiden ideeën zich snel.
Het grotere goed gaat immers boven de eigen belangen. De beperkingen van de aarde zal op dit niveau in balans worden gebracht met spiritualiteit en eenheid in het levend systeem.
De communicatie is gericht op het algemeen belang, waarbij men zich openstelt voor ideeën van anderen.
In het Levels of Human Existence omschrijft Graves de uitdaging van dit waardesysteem als: het accepteren van existentiële tweedeling.
Samenvatting
Het Spiral Dynamics model beschrijft dat gedachtestelsels, o.a. bestaande uit overtuigingen en waarden, opvattingen, zienswijzen, overspringen als een virus van geest naar geest.
Graves vroeg zich af hoe mensen over bepaalde zaken denken, waarom ze geloven in de zaken waarin ze geloven. Het ging hem nadrukkelijk niet om WAT ze denken, maar WAAROM ze het denken.
Dit model vraagt om te handelen naar de geest van de bedenkers. Vraag je niet af hoe je met een persoon in een bepaald systeem om kan gaan, maar vraag je af hoe je de ‘kleur’ in de persoon kan begeleiden. De persoon denkt en handelt namelijk op dit moment onder bepaalde condities. Een ander perspectief bieden kan de benodigde helpende hand zijn, want een gezonde geest kan in alle systemen terecht.
Spiral Dynamics is een belangrijk model en wordt vaak in één adem genoemd met het integrale model van Ken Wilber. Wilber heeft immers het Spiral Dynamics meegenomen in zijn model. Voor meer over Ken Wilber: Wat is het 4 kwadrantenmodel van Wilber?