Provocatief coachen is een methode waarmee je de klant met humor en warmte uitdaagt. Als provocatief coach moedig je ongezonde denkstijlen en gedragingen aan, hierdoor komt de ander ertegen in opstand.
Coachen is veelal een ander begeleiden door meelevend begrip te tonen, constructieve feedback en warme aandacht te geven. Goed luisteren, doorvragen en samenvatten! Vooral gericht zijn op de situatie van een ander. Maar wat nu als je merkt dat deze standaard manier van coachen niet het gewenste resultaat heeft?
Dan zou je provocatief kunnen gaan coachen! Niet meer goed luisteren, doorvragen en samenvatten, maar direct inspelen op wat iemand zegt. Op een onverwachte manier reageren. Je verrast en verwart, overdrijft en je komt met absurde oplossingen.
Kortom, heel anders dan traditioneel coachen. Je neemt een andere coach rol in dan gebruikelijk. Provocatief coachen hanteert namelijk het uitgangspunt dat je soms mensen een beetje pijn moet doen om groter pijn te voorkomen.
In dit artikel wordt provocatief coachen beschreven. Daartoe zijn meerdere boeken samengevat en diverse youtube filmpjes bekeken.
Inhoudsopgave
- Herkomst provocatief coachen
- Het risico van provocatief coachen
- Het uitdagen!
- Provocatief coach voorbeeld
- Wat heb je nodig aan bagage?
- 6 principes van provocatief coachen
- 4 fasen van provocatief Coachen
- 12 technieken van provocatief coachen
- 1. Spreek het symptoom of probleem uit.
- 2. Verdedigen of probleem ontkennen
- 3. Er geen geloof in hebben dat het goed komt.
- 4. Hanteer vier taalstijlen
- 6. Absurditeit
- 7. Lief zijn, maar ‘over de top’
- 8. Het zelfbeeld overdrijven, spotten en humoristisch gedrag
- 9. Imiteer
- 10. Wipwappen of jojo-en
- 11. Wees een hurk
- 12. Afronden door te affirmeren
- Tot slot
Herkomst provocatief coachen
Provocatief coachen is ontstaan in de psychotherapie. De ontdekker was Frank Farrelly. Hij was het na een ontelbaar aantal sessies met een schizofreen zo zat dat hij meeging met de patiënt en beaamde dat de situatie hopeloos was.
De reactie van de patiënt was echter direct het tegenovergestelde. De patiënt reageerde met: ‘dat hij niet hopeloos was!’. Dit was de eerste keer, na talloze sessies, dat de patiënt zelf in beweging kwam. In een aantal provocatieve therapie sessies daaropvolgend was de patiënt veranderd en kon hij de kliniek verlaten.
Tot zover het anekdotische verhaal van de herkomst, maar is het grootste risico van provocatief coachen?
Het risico van provocatief coachen
Vrijwel iedereen is in staat om een provocerende gespreksmethode te hanteren, maar regelmatig maakt men dan onbedoeld dingen stuk. Provoceren leidt immers regelmatig tot onvoorziene reacties, een voorbeeld hiervan is dat medewerkers die (onbedoeld) te hard geraakt zijn daarna ‘in verzet’ gaan. Zoals je begrijpt is dit geen coaching.
Provocatief coachen is ronduit uitdagend. De methode kan worden ingezet als de ander maar blijft terugkomen met dezelfde onvrede, over het werk, over henzelf, over relaties. Als je het gevoel hebt dat het voor de tigste keer op tafel wordt gelegd en een reguliere coach methode tot dusver geen effect heeft gehad.
Start echter niet zomaar met deze methode, voordat je het weet beschadig je de ander, jezelf de relatie en/of de omgeving. En toch, wetende dat deze andere zienswijze prachtige resultaten kan realiseren is provocatief coachen op zijn minst een eerste verkenning waard.
Het uitdagen!
Provocatief coachen begint met ‘het probleem’ niet meer te zien als ‘het probleem’. Je neemt de coachee serieus, maar het probleem niet. Het probleem dient uitgedaagd te worden, maar dat mag alleen met warmte en humor.
Warmte en humor? Jawel, anders ervaart de coachee het mogelijk als een belediging of cynisme.
De eerste stap is te checken of de wil om te veranderen aanwezig is, mocht het alleen maar ‘klagen om te klagen’ zijn dan past ook provocatief coachen niet.
De uitdaging die voorligt is dat je als coach het ‘ondersteunende’ naar het ‘provocatieve’ kantelt. Je richt je op de ideeën waar de ander last van heeft, maar je gaat er niet meer in mee. Je bevestigd dat de negatieve denkstijlen en gedragingen fantastisch zijn. Door jouw ‘over de top’ gedrag, heeft men snel door dat het een uitdaging is en gaat men tegengesteld reageren. Een willekeurig voorbeeld uit provocatief coachen:
‘Ben ik even blij dat ik niet zo ben.’
Met een dergelijke opmerking doorbreek je gegarandeerd het gebruikelijke coach patroon, vaak ben je de eerste die het gedragspatroon van de coachee op die manier benaderd. Gebruikelijk is dat dan de ander zich niet zal laten wegzetten en er voor gaat vechten om ‘positief’ te zijn.
Er is echter een dunne scheidslijn tussen belachelijk maken en te prikkelen. Een uitdagende houding kan of zal veel reacties op roepen. Het handigste is om eens een goed voorbeeld te geven.
Provocatief coach voorbeeld
Stel dat iemand ‘traint’ om 50 km te fietsen, maar je hoort continue dat het er niet van komt. Druk, regen, morgen, morgen, … Dan kan je meelevend blijven, maar je weet ook dat je vriend(in) dit niet tot stand gaat brengen. Stel je het volgende gesprek eens voor:
- Coach: Heb je nog gefietst?
- Coachee: Nou …. nee. Druk, regen, morgen… blabla.
- Coach: Groot gelijk heb je, het lukt je toch niet. Kan je beter leuke dingen gaan doen.
- Coachee: Maar, … ik heb het afgesproken met mijzelf.
- Coach: Heb je er dan last van?
- Coachee: ‘Eigenlijk niet.’
- Coach: Wat is dan het probleem?
- Coachee: Ik wil afvallen!
- Coach reageert lekker enthousiast: niet doen, want dan hoef je geen nieuwe kleding te kopen.
- Coachee verrast door de andere wending: Huh? Vorige week zei je nog …
- Coach: Ik weet wat! Laten we lekker eens samen je kledingkast door gaan om te kijken of je jouw kleding die je vorig jaar heb gekocht nog past. (tja…)
- Coachee: ? ….. Gaat nadenken!
Het bijzondere is dat je van vrienden dit soort feedback wel kan hebben, in een werkrelatie is het al lastiger. Toch kan je dan als coach juist wat afstand behouden en accepteren dat de ander boos wordt.
Ook hier gaat het er om dat de ander in beweging komt. Zoals bekend komt de beweging vaak tot stand, als men na de feedback wat afstand heeft kunnen nemen.
Wat heb je nodig aan bagage?
Als coach zal je een behoorlijke bagage mee moeten nemen, hoewel het uitgangspunt van provocatief coachen heel eenvoudig is, gaat deze manier van coachen mogelijk in tegen veel van wat je tot nu toe geleerd hebt als coach.
Het is vooral durven loslaten van wat je hebt geleerd en het nieuwe aanleren en durven toepassen. Wat heb je nodig?
- Een training, het lezen van de in dit artikel benoemde boeken en durf.
- Een juiste diagnose kunnen stellen. Past provocatief coachen?
- Warmte en humor.
- De coachee serieus nemen, het probleem neem je echter niet serieus.
- Op zoek gaan naar gebruikelijk paden bij de coachee en deze doorbreken.
- Je open kunnen stellen, jezelf scherp te zetten om niet congruente signalen waar te nemen. Het inslikken van woorden, handgebaren, niet aankijken etc.
- Het direct kunnen reageren, vanuit je eigen gevoel.
- Tegenstrijdige signalen zenden. Verbaal uitdagen, non verbaal: je bent de moeite waard.
- Een nieuwsgierige houding zonder belangen.
- Leren omdenken
- Probeer eens beelden te gebruiken en metaforen van de coachee te ontlokken.
- Tegengas geven!
Wat je aan bagage ook nog nodig hebt is dat er 6 principes, 4 fasen en 12 provocatieve technieken zijn. Dit wordt beschreven in de volgende paragrafen.
6 principes van provocatief coachen
Er zijn meerdere bekende provocatieve coaches, een van hen is Peter Dalmeijer. Dalmeijer is auteur van meerdere boeken hij heeft zes principes van provocatief coachen benoemd. Deze uitgangspunten zijn zeer interessant:
- Mensen zijn minder kwetsbaar dan je denkt, ze kunnen best wel wat aan!
- Liefdevol wreed zijn werkt soms beter dan altijd maar vriendelijk te blijven.
- Door een uitdaging te bieden, kan men veranderen en groeien.
- Je verandert vooral door ervoor te kiezen.
- Er zijn meer mogelijkheden om iets te veranderen dan jij denkt.
- Iemand gedraagt zich bij jou, zoals die zich ook in andere relaties beweegt.
Voor een uitgebreide beschrijving van provocatief coachen verwijs ik je ook graag naar de boeken van Anneke Dekkers en Karin de Galan: ‘Provocatief Coachen – plaag je klant de goede kant op’ en het boek ‘Lachen met Lef’
In deze boeken wordt beschreven hoe je kunt verwarren en de ander kunt ontregelen met humor. Het doel is natuurlijk dat de coachee realiteitszin krijgt en met meer vertrouwen naar de mogelijkheden gaat kijken.
Hieronder volgen 2 verschillende beschrijvingen van provocatief coachen. De eerste beschrijving kijkt naar gesprekfase en welke techniek dan kan worden in gezet. De tweede beschrijving beschrijft de inhoud van 12 technieken.
4 fasen van provocatief Coachen
Wat met name interessant is de beschrijving van de provocatieve technieken en in welke fasen deze kunnen worden ingezet. Hieronder de fasen en de bijbehorende technieken
De 4 fasen in provocatief coachen zijn heel herkenbaar: probleem, doel, oorzaak en oplossing! Bij elke fase zijn specifieke technieken het meest effectief.
1.Wat is het probleem?
In deze fase heb je een aantal provocatieve technieken tot je beschikking:
- Je ontkent het probleem
- Je overdrijft het probleem
- De techniek ‘wipwappen’. Staat later in dit artikel beschreven.
Wedden dat je dat niet kan? Gewoon lekker berusten in je ongenoegen.
2. Wat is het doel?
In deze fase ga je provocerend om met het doel.
- Je bevestigd: dat gaat je toch niet lukken.
- Je herkent het probleem, maar dan ga je erop los.
- Geef aan dat het ‘wel best’ of ‘goed’ is, je provoceert de ander om het doel toch te willen halen. En dat is maar goed ook, want..
3. Wat is de oorzaak?
De oorzaak is wat je vaak direct al hoort of waarneemt, maar is dat de echte oorzaak? Laten we die eens ter discussie stellen, door een scala aan technieken te hanteren:
- Je overdrijft het gedrag.
- Je overdrijft het effect.
- Fantaseer er op los hoe de coachee het probleem ook kan aanpakken, hoe doet de coachee dit overigens?
- De schuld ligt bij een ander. Toch?
- De waarom-vraag krijgt een absurd antwoord.
- Ook niet absurde verklaringen die twee onlogische zaken toch wel logisch klinken.
- Je creëert 2 soorten mensen, er bestaan volgens jou slechts 2 types! Dit zijn tegengestelde types. Bijvoorbeeld: neuroot versus creatief, maar omdat de coachee een van beide is kan deze nooit het tegenovergestelde worden.
4. Wat is de oplossing?
De ‘oplossing’ kent meerdere verschijningsvormen. Dit zijn:
- Een provocatieve opdracht
- Een absurde oplossing
- Niet zo absurde oplossingen.
- Lichaamstaal. Spiegelen en de gevoelens benoemen.
12 technieken van provocatief coachen
Voor een uitgebreide beschrijving van de technieken van provocatief coachen verwijs ik je graag naar de boeken van Anneke Dekkers en Karin de Galan.
1. Spreek het symptoom of probleem uit.
Moedig de coachee aan om het negatieve gedrag door te zetten. Doorbreek het patroon, door uit te spreken wat het duiveltje in de ander zegt.
Wedden dat je dat niet kan? Gewoon lekker berusten in je ongenoegen.
2. Verdedigen of probleem ontkennen
Benoem voordelen van het probleem of ontken deze. Het doel is dat je checkt of het alleen maar geklaag is.
Geef de schuld eens aan een ander, maar dit pas je alleen toe als de coachee voldoende zelfvertrouwen heeft. Je leert dat coachee dat er ook een eigen aandeel is aan het probleem.
Kom ook eens met uitspraken die provoceren, laat de coachee eens kiezen tussen twee uitersten. De coachee zal zich verdedigen door het niet te accepteren en voor zichzelf op te komen.
Waarom zou je van het probleem af willen? Dat is juist goed. Kijk eens naar de voordelen!
Onzeker? Je bent gewoon een bangerik.
3. Er geen geloof in hebben dat het goed komt.
De derde techniek van provocatief coachen is het uitspreken dat je er geen geloof in hebt.
Waarom blijven aanmoedigen? Dat doet al iedereen en dat heeft tot op heden niet geholpen. Provoceer!
Gaat je toch nooit lukken, want..
Uit het eerder beschreven voorbeeld van Frank Farrelly bleek al dat deze techniek zelfs in de psychotherapie werkt. Ook in een werkomgeving mag je een soortgelijke reactie verwachten, dat men het wel kan!
4. Hanteer vier taalstijlen
Je kunt volgens Farrelly meerdere taalmanieren inzetten om beweging te creëren. De taalkeuze is vooral afhankelijk van het beoogde effect.
- Het bestraffende vingertje, bazig en autoritair. De religieus-moraliserende methode.
- Krachttermen, popie-jopie taal en dubbelzinnigheden: de straattaal of platte taal,
- Werken met gevoelsuitdrukkingen, sterke bewegingen, gebaren en/of gezichtsuitdrukkingen: lichaamstaal.
- Het gebruiken van moeilijke woorden, jargon uit jouw of de leefwereld van de coachee. Het beroepsjargon.
Dramatiseren hoort hier bijvoorbeeld ook bij, door overdreven lichaamstaal te gebruiken kan de coachee het humoristische van het probleem inzien en te leren relativeren.
Je zult begrijpen dat de coachee zich in bepaalde stijlen juist wel of niet herkent.
6. Absurditeit
De zesde techniek van provocatief coachen is absurditeit. Je biedt een absurde oplossing of verklaring voor het probleem en werkt deze verder uit. De coachee krijgt hierdoor meer inzicht in realistische oplossingen.
7. Lief zijn, maar ‘over de top’
Bevestig datgene wat bereikt is al fantastisch is, waarom zou je verder willen reiken?
Breng eens een anekdote, vertel iets uit je eigen leven met een boodschap voor de coachee.
De tegenhanger is ondermijnen, maar dat kan alleen als de coachee zelfverzekerd genoeg is. Je hanteert ondermijnen om de coachee in de actiestand te krijgen en/of meer uit zichzelf te halen.
8. Het zelfbeeld overdrijven, spotten en humoristisch gedrag
We gaan gezamenlijk schaterlachen over het probleem. Het probleem is belachelijk of het uberhaupt willen veranderen is belachelijk. De scheidslijn tussen liefdevol en ironie of sarcasme is hier dun.
Je overdrijft met name om de ander de kans te bieden om het probleem realistischer te doen inzien.
Ben ik even blij dat ik niet zo ben.
Even serieus: eigenlijk is het heel triest… Kansloos!
Geef de ander een bijnaam.
9. Imiteer
Creëer een lachspiegel voor de coachee. Imiteer de gekke stem, overdrijf de non-verbale houding. Schets een overdreven beeld van wat je waarneemt.
10. Wipwappen of jojo-en
Wipwappen is om de beurt de uiterste polen van een probleem pakken. Het is continue switchen tussen overdrijven en ontkennen. Eerst ontken je het probleem, dan vererger je het, dan weer ontkennen, weer verergeren etc.
Een bijbehorende techniek is dat de coach bewust het tegenovergestelde kiest van de coachee. Ontkent deze het probleem dan verergert de coach het probleem en vice versa.
Het doel van wipwappen is het zelfvertrouwen van de coachee te vergroten, doordat deze steeds het probleem goed moet inzien en daardoor tot een realistischer beoordeling kan komen.
11. Wees een hurk
Creëer een omgeving waar een professionele coach zich normaliter niet thuis voelt. Ga onderbreken, tussendoor iets anders gaan doen, hanteer cirkelredeneringen, ga je zichtbaar vervelen, wees afgeleid, ga zijpaden bewandelen, sta geen middenwegen toe alleen uitersten of je bent ontzettend dom, door de ander niet te begrijpen.
12. Afronden door te affirmeren
Door de verwarring en de warme toon is de coachee in verwarring, daardoor ontstaan er mogelijkheden om goed gekozen woorden, met name die bijzonder prettig en krachtig doorwerken, te delen.
In coach termen heet dit affirmeren. Affirmaties zijn overtuigingen die je sterker maken. Je kunt de coachee positieve zinnen laten maken om zichzelf te motiveren en zichzelf aan te moedigen.
Affirmaties zijn tegelijkertijd positieve gedachten die de coachee kan herhalen. Laat de coachee kiezen voor de affirmaties die resoneren. Richt je bij de totstandkoming van de affirmatie op de volgende stap in de ontwikkeling. Een stap die de coachee nu aankan.
Als coach kijk je immers naar de mogelijke ontwikkeling die coachee door wilt maken en tevens gun je de coachee de gelegenheid om dit in meerdere stappen te bewerkstelligen.
Tot slot
Provocatief coachen is een methode waarmee je de coachee met humor en warmte uitdaagt. Provocatieve coaching is samen te vatten als: door te prikkelen en uit te dagen maak je niet de ander belachelijk, maar wél de ideeën waar de ander last van heeft.
Het is heel anders dan de traditionele coachingsaanpak. Niks goed luisteren, doorvragen en samenvatten, maar direct ingaan op wat iemand zegt op een onverwachte manier. Je verrast en verwart, overdrijft het probleem en komt met absurde oplossingen. En dat is nog effectief ook.
Het doel van provocatief coachen is natuurlijk dat de coachee realiteitszin krijgt en met meer vertrouwen naar de mogelijkheden gaat kijken.
Anneke Dekkers en Karin de Galan pleiten er niet voor om altijd maar te provoceren. Ze zien het als een extra methode die je als ervaren coach in kunt zetten. Gewoon coachen als het kan, provocatief als het moet.
Provocatief coachen is dus niet een standaard coach methode. Neem vooral de tijd, lees je in, probeer eens wat uit en/of volg een training.
Andere interessante artikelen zijn: